Tosya'nin kurulus tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber Kastamonu müzesi ilgililerince yapilan geziler neticesinde yer üstü vesikalardan az hatali bir hesapla 3-4 bin senelik bir maziye sahip oldugu anlasilmaktadir.
Tosya Gaskalar, Hititler, Firig'ler, Kimmer'ler, Lidya'lilar, Iran'lilar, Yunanlilar, Romali'lar, Bizans'lilar, Danisment'liler, Çobanlar, Candarogullari ve Osmanli'lar hakimiyetinde bulunmus, Mogollar ve Selçuklular Devrinde PAFLAGONYA (Kastamonu) hakimiyetinde yasamis eski bir kazadir.
Tosya halkinin Orta Asya'dan zaman, zaman göç ederek Anadolu'nun iskan sahalarina ve dolayisiyla bu bölgeye gelip yerlesen Türkler oldugu belirlenmistir.
Tosya'nin kurulus tarihinin ve kurucularinin isimlerini belli eden tarih arastirmalari kesin olarak yapilmamistir. Ancak kurulusunun ilk paragrafta belirlendigi üzere kurulus tarihi tahmini olarak bilinmektedir. Ancak Tosya'nin da dahil bulundugu Doguda Kizilirmak, Batida Bartin çayi, Güneyde Aydost daglarinin Kizilirmakla birlestigi saha ile Kuzeydeki Karadeniz arasindaki kalan bölgeye Yunan sairi Homeros tarafindan M.Ö. 7’nci Yüzyilda yerlesenlerin adina izafetle PAFLAGONYA dendigi bilinmektedir. Tosya'ya DOCEIA adi Bizanslilar devrinde verilmistir. Bundan önceki adinin ZAOKA oldugu Ptolemaios tarafindan bildirilmektedir.
1830 (Rumî 1250) tarihine rastlayan nüfus kayitlarina göre bu günkü Tosya Kazasi hudutlari dahilinde Tosya ve Saz olmak üzere iki kazaya rastlanmaktadir. Tosya Kastamonu vilayetine bagli 30 mahalle 41 köy, Saz kazasi ise Çorum vilayetine bagli 9 köyden ibaret olup, ilçenin yeri Kusçular ve Çakal köyü arasindadir.
1880 (Rumî 1300) tarihleri kaydinda yalniz Tosya kazasi görülmekte, Saz kazasindan herhangi bir bahis bulunmamaktadir. Saz kazasina bagli köylerinde Tosya kazasina bagli oldugu görülmektedir. Bundan da Saz kazasinin 1830 ile 1880 yillari arasinda Tosya kazasina baglandigi anlasilmaktadir. 1880 tahrir nüfus kayitlarinda Tosya 16 mahalle ve 41 köyden olusmaktadir. Kayitlara göre kazada mahalleler veya köyler, diger komsu mahalle ve köylerle birlesmistir. 1904 (Rumî 1320) yilindan sonra Yerkuyu köyü Ilgaz kazasina, Aruk, Beygircioglu ve Ügüz köyleri Kargi kazasina baglanmis, Musa, Keçeli köyleri Tasköprü kazasindan, Gövrecik ve Bürnük köyleri Kastamonu vilayetinden Tosya kazasina geçmis bazi köy parçalari da müstakil köy haline gelmistir. Ortalica ve Karaköy köyleri 1935 yillarinda Kargi kazasina,1948 yilinda da Kargi kazasindan Tekrar Tosya kazasina baglanmistir. Bu günkü durumda Tosya ilçesi 23 Mahalle, 52 köy ve 1 beldeden ibarettir.